بررسی استفاده از تعینات هنر در اماکن و شعائر اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدرسه اسلامی هنر

چکیده

استفاده از هنر­ معماری، هنر­های دستی، خوشنویسی، شعر، نقاشی و غیره از قدیم، در برپایی، ترویج و توسعه اماکن اسلامی، مانند مساجد، آستان­های مقدس معصومان (ع) و امام­زادگان، مرسوم بوده است. توجیه عمده فقهی، توسط فقیهانی که به این موضوع پرداخته­اند، برای تجویز، ترجیح و بلکه در شرایطی، ایجاب کاربرد هنر­های مذکور، قاعده فقهی تعظیم شعائر بوده است؛ اما در جایی ادله این قاعده، در مقابل موضوع شناسی هنر و تعینات آن قرار نگرفته است تا روشن شود به­کارگیری تعینات هنر، مبتنی بر قاعده تعظیم شعائر، در اماکن مزبور و نیز فراتر از آن، در مطلق ترویج و دفاع از شعائر اسلامی، چه حکمی دارد. همچنین، نسبت ادله اماکن اسلامی که علاوه بر ادله تعظیم شعائر، ادله مسجد را هم شامل می­شود، با موضوع­شناسی هنر و تعینات آن، بررسی نشده است. در این مقاله، تلاش کرده­ایم گامی در جهت پر کردن این خلأ برداریم. برای این مهم، ضمن موضوع­شناسی مختصری از هنر، تعینات آن و اشاره به تاریخچه این تعینات در اماکن و شعائر اسلامی، به بررسی نسبت ادله شعائر اسلامی و ادله مسجد، با به­کارگیری تعینات هنر در دو موضوع اماکن و شعائر اسلامی پرداخته‌شده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم و
امام زین العابدین (ع)، الصحیفه السجادیه، قم. دفتر انتشارات اسلامی 1363.
1. فراهیدی، خلیل بن احمد، قم. دار الهجره 1409 ق.
2. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، بیروت دارالعلم للملایین 1376 ق.
3. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم. نشر ادب الحوزه 1405 ق.
4. ابن اثیر، مجد الدین، النهایه فی غریب الحدیث قم اسماعیلیان 1364.
5. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، قم. دفتر نشر کتاب 1404 ق.
6. طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، قم. مکتب النشر الثقافه الاسلامیه 1367
7. رازی، فخر الدین، تفسیر رازی، بیروت دار الاحیا بی.تا.
8. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، الاعلمی 1415 ق.
9. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، بیروت دارالفکر 1415 ق.
10. جصاص، احمدبن علی، احکام القرآن، بیروت. دارالکتب العلمیه 1415 ق.
11. نراقی، احمد بن مهدی، عوائد الایام، قم مکتب الاعلام الاسلامی 1375.
12. نووی، محیی الدین بن شرف، بیروت دارالفکر بی.تا.
13. طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت موسسه فقه شیعه 1411 ق.
14. مراغی، سید میر عبدالفتاح، العناوین الفقهیه، قم. جماعه المدرسین 1417 ق.
15. خوئی، سید ابوالقاسم، مقرر: میرزا علی غروی، کتاب الطهاره دارالهادی 1410 ق.
16. محقق اردبیلی، احمد بن محمد، زبده البیان، تهران، مکتبه المرتضویه، بی.تا.
17. بجنوردی، سید محمد حسن، القواعد الفقهیه، قم، الهادی 1419 ق.
18. کارول، نوئل، درآمدی بر فلسفه هنر، ترجمه: صالح طباطبایی، تهران موسسه تالیف ترجمه و نشر آثار هنری 1392.
 19. هربرت رید، معنی هنر، ترجمه: نجف دریابندری، تهران شرکت انتشارات علمی و فرهنگی 1351.
20. ارنست، کوئل، هنر اسلامی، ترجمه: دکتر یعقوب آژند، تهران انتشارات مولی 1376.
 21. طباطبائی (علامه)؛ سید محمد حسین، المیزان، قم. مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین 1402 ق.
22. نصر، سید حسین، هنر و معنویت اسلامی، ترجمه: رحیم قاسمیان،1375، تهران، دفتر مطالعات دینی هنر 1375.
 23. تیتوس، بورکهارت، هنر اسلامی، ترجمه مسعود رجب­نیا، تهران، انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران،1365.
24. وزیری، علینقی، تاریخ عمومی هنرهای مصور، تهران، انتشارات هیرمند 1373.
 شیخ صدوق، الامالی، قم، موسسه بعثت،1417.
25. شیخ صدوق، علل الشرائع، نجف اشرف، منشورات المکتبة الحیدریة 1386 ق.
26. بیضاوی، عبدالله بن محمد، أنوار التنزیل وأسرار التأویل (تفسیر بیضاوی)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی للطباعة والنشر والتوزیع 1418 ق.
27. نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1404 ق.
28. طوسی، محمد بن حسن، النهایة، قم. انتشارات قدس محمدی، بی­تا.
29. حلی (علامه)، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین 1413 ق.
30. شهید ثانی، زین الدین بن علی، شرح اللمعة (با شرح سید محمد کلانتر)، قم، منشورات مکتبة الداوری 1410 ق.
31. بروجردی، سید محمد حسین طباطبایی، جامع أحادیث الشیعة، قم، اسماعیل معزی ملایری 1409 ق.
32. طوسی، محمد بن حسن، التبیان، قم. مکتب الاعلام الاسلامی 1409 ق.