الهیات هنر
تن-آگاهی در ادبیات عرفانی بر اساس پدیدارشناسی مرلوپونتی
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
عضو هیات علمی موسسه آموزش عالی سپهر اصفهان
چکیده
به‌زعم مرلوپونتی، بدون بدن هیچ هستی‌مندی در جهان و هیچ درکی از اشیاء و موضوعات آن وجود ندارد. مرلوپونتی با رد «سوژۀ استعلایی و بدون اندام» در فلسفۀ خود به طرح سوژه‌ای می‌پردازد که از بدن جدا نیست: تن-سوژه (Flesh). بدین ترتیب، ادراک به‌منزلۀ به‌ظهور‌رساندن معنا یا عملی از طریق بدن است و تجربۀ ادراکی هر فرد -به‌منزلۀ امری تنانه، پیشاتأملی، پیشاآگاهانه، واقعی و جسمانی و لذا به‌مثابۀ «تن-آگاهی»- حالاتی نامفهوم از وجود را آشکار می‌کند. حالاتی که حتی حوزه‌های خیال، عاطفه و احساس، فهم درونی، خلاقیت و آفرینش هنری-ادبی را در بر می‌گیرد.
با تکیه بر این منظر، تجارب عارفانه امری درهم‌تنیده با بدن تلقی می‌شوند و این به‌معنای تعارض خاستگاه جهان عارفانه با جهان سنت نیست: عارف به‌مثابۀ سوژه‌ای بدن‌مند با التفات (Intention) یعنی قصدیت و جهت‌مندی نسبت به پدیده‌های ادراک‌پذیر و تأثیر از آن، جهان مشترکی را میان سنت و بدن برمی‌سازد تا موضوع عرفانی طی تجربه‌ای بدن‌مند برای وی بروز یابد و طی فرایند آفرینش، در اثر ادبی او نمایان شود. به تعریفی دیگر، جهان زیستۀ عارفِ هنرمند همان جهان و سنت است و اما اثر وی خاستگاه سنت را آن‌گونه که برتن-سوژه پدیدار می‌شود، نشان می‌دهد.
این مقاله ضمن بررسی دیدگاه مرلوپونتی نسبت به چهار موضوع سوژه، جهان، دیگری و خدا تلاش دارد تا روش پدیدارشناسی وی را –پس از نقد نگرش خداناباورانۀ او و رفع آن- به خدمت گیرد و به شرح و تبیین «فرایند تجربه و آگاهی تنانۀ عارف از موضوع سنت (شناخت و عبادت حق) و نمود آن در ادبیات عرفانی» بپردازد.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم
- اصغری، محمد (1394)، رویکرد پدیدارشناسانۀ مرلوپونتی به رابطۀ هنر و بدن؛ دوفصلنامۀ علمی-ترویجی پژوهش هنر، سال پنجم، شمارۀ دهم، اصفهان: دانشگاه هنر
- پریموزیک، دنیل‌تامس (1388)، مرلوپونتی، فلسفه و معنا، ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی، چاپ اول، تهران: نشر مرکز
- · پیراوی‌ونک، مرضیه (1389)، پدیدارشناسی نزد مرلوپونتی، چاپ اول، اصفهان: نشر پرسش
- تاتارکیویچ، ووادیسواف (1396)، تاریخ زیبایی‌شناسی، ترجمۀ محمود عبادیان و سید جواد فندرسکی، جلد 2، چاپ اول، تهران: نشر علم
- حمیدیان، سعید (1392)، شرح شوق، جلد 1 تا 5، چاپ دوم، تهران: نشر قطره
- خبازی‌کناری، مهدی (1395)، «بدن‌مندی» در پدیدارشناسی هوسرل، مرلوپونتی و لویناس، فصلنامۀ حکمت و فلسفه، سال دوازدهم، شمارۀ سوم، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی
- طباطبائی، علامه محمد حسین (1374)، تفسیرالمیزان، جلد 18، ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی
- علوی‌تبار، هدایت (1385)، ناسازگاری‌های خدا از دیدگاه مرلوپونتی و نقد آن، دوفصلنامۀ علمی-پژوهشی نامۀ مفید: نامۀ فلسفی، شمارۀ پنجاه و ششم، قم:دانشگاه مفید
- کارمن، تیلور (1390)، مرلوپونتی، ترجمۀ مسعود علیا، چاپ اول، تهران: نشر ققنوس
- کمالی، رسول (1396)، بازخوانی عرفانی مبانی هنرهای تجسمی، چاپ اول، تهران: نشر سورۀ مهر
- لاهیجی، شمس‌الدین‌محمد (1385)، مفاتیح‌الاعجازفی شرح گلشن راز، چاپ ششم، تهران: نشر زوار
- ماتیوز، اریک (1389)، درآمدی به اندیشه‌های مرلوپونتی، ترجمۀ رمضان برخوردار، چاپ اول، تهران: انتشارات گام نو
- مرلوپونتی، موریس (1391)، جهان ادراک، ترجمۀ فرزاد جابرالانصار، چاپ اول، تهران: نشر ققنوس
- نقاشیان، بیتا (1391)، افول متافیزیک روح و برآمدن هستی شناسی بدن؛ بنیادهای فلسفی عطف به بدن نزد مرلوپونتی، فصلنامۀ علمی-پژوهشی تاریخ پزشکی، شمارۀ 11، تهران: مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی
- نیچه، فردریش (1384)، چنین گفت زرتشت، ترجمۀ داریوش آشوری، چاپ بیست و دوم، تهران: نشر آگه
)