نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری معماری اسلامی دانشگاه هنر اسلامی تبریز مربی گروه مطالعات معماری ایران، موسسه هنر و اندیشه اسلامی
2 دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز
چکیده
این جستار با نظر به آرای عبدالقاهر جرجانی در بلاغت، به طرح الگوهایی از تعامل و ادراک انسان در معماری برآمده است. در این نگاه، حضور، ادراک و تعامل معمار، بنا و مخاطب به عنوان یک مجموعهی واحد مورد توجه قرار گرفته است. در این راستا، با استناد به آرای عبدالقاهر جرجانی در بلاغت مبتنی بر وحدت لفظ و معنا، و کنکاشی در نظریات او در آفرینش و انتقال معنا، مباحث نظم و صور خیال او به عنوان منبع الهامی در تبیین الگوهای ادراکی در معماری اسلامی بر آمده و مبتنی بر این الهام، سه سطح از ادراک و تعامل را به مثابه الگوهای معمارانه پیشنهاد و تبیین نموده است. الگوهای ادراک و تعامل در معماری در این نگاه، متناظر با سه الگوی تمثیل، استعاره و تخییل در معماری، مبتنی بر سه سطح از الگوی ادراک و تعامل حصولی، خلاق، و حضوری تعریف میشود که در تناظر با آنها، مؤلفههای معمارانهی فرم، عملکرد و معنا به عنوان مؤلفههای مقدم و برجسته در تعامل ادراکی میباشند. این رویکردها بر اساس کارکردهای متفاوتشان در امکانپذیری درک تفصیلی و اجمالی از فضا به عنوان الگوها و سطوح مختلف آفرینش و خوانش معنا در معماری تبیین شدند.
کلیدواژهها
قرآن کریم
ابودیب، کمال (۱۳۹۴)، صور خیال در نظریه جرجانی، ترجمهی فرزان سجودی و فرهاد ساسانی، تهران: نشر علم
الهبداشتی، علی (1380)، انسان شناسی صدرالمتألهین، پژوهشهای فلسفی کلامی، دوره ۳، شماره ۹-۱۰، ۴۵-۶۵
بلخاری قهی، حسن (۱۳۸۴)، مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، (دفتر دوم) کیمیای خیال، تهران: [برای] پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، سوره مهر.
بورکهارت، تیتوس(1365)، هنر اسلامی، زبان و بیان، ترجمهی مسعود رجب نیا، تهران: انتشارات سروش.
پرویزی، الهام و حسنعلی پورمند (1391). «تجلی عالم مثال درتزئینات معماری عصر صفوی، نمونه موردی: مسجد امام اصفهان». آرمانشهر. ۵(۹): 31-44
جرجانی، عبدالقاهر( 1412ه.ق)، اسرار البلاغه(چاپ اول)، تصحیح محمد شاکر، محمود، جده: ناشر دار المدنی.
جرجانی، عبدالقاهر( ۱۴۰۴ه.ق)، دلائل الإعجاز. تصحیح محمود محمد شاکر. (۱۹۸۴م) قاهره: مکتبه خانجی
جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۸۰. تسنیم، قم: نشر اسراء. با رجوع به سایت شهید آوینی. دسترسی در ۲۰/۰۷/۹۶.
http://old.aviny.com/quran/tasnim/fehrest.aspx
خمینی، سید روحالله (۱۳۸۱)، تقریرات فلسفه امام خمینی قدس سره. به کوشش عبدالغنی اردبیلی. ۳جلد. جلد ۱، شرح منظومه (۱). تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).
خوانساری مهدی مقتدر محمدرضا یاوری مینوش (۱۳۹۴) باغ ایرانی: بازتابی از بهشت (Persian Garden, The Echoes of Paradise)؛ ترجمه مهندسین مشاور آران. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری،.
داوری اردکانی، رضا (۱۳۹۰)، هنر و حقیقت، به ضمیمه ویتگنشتاین متفکر زبان. تهران: نشر رستا.
دانشنامه جهان اسلام (۱۳۹۳)، زیر مدخل «دلائل الاعجاز» دسترسی در ۰۸/۰۳/۹۵ : http://rch.ac.ir/article/Details?id=11475
ذوالفقاری، داریوش، محمدی بدر، نرگس (1389)، «نقد بلاغی بیت معروفی از شاهنامه»، کهننامه ادب پارسی، سال اول - شماره 2 ،15- 28
رشید رضا، محمد. (۱۴۱۲ه.ق)، مقدمه بر اسرارالبلاغه. نوشتهی عبدالقاهر جرجانی. تصحیح محمود محمد شاکر. جده: ناشر دار المدنی. ۳-۳۰.
رئیس زاده، مهناز، مفید، حسین (۱۳۸۴). احیای هنرهای از یاد رفته: مبانی معماری سنتی در ایران به روایت استاد حسین لرزاده. چاپ دوم. تهران: مولی چاپ اول: ۱۴۱۵ق.= ۱۳۷۴.
شاهچراغی، آزاده (۱۳۸۹)، پارادایمهای پردیس: درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی، تهران: جهاد دانشگاهی، واحد تهران
شجاری، مرتضی، طباطبایی لطفی، زکیهالسادات (1395)، «خلاقیت در معماری با الهام از حکمت متعالیه»، حکمت معاصر، دوره 7، شماره 2، مقاله 2، صفحه 23-44
شجاری، محمدعلیزاده (۱۳۹۱)، «ارتباط مراتب انسان با مراتب هستی از دیدگاه ملاصدرا»، انسانپژوهی دینی، دوره 9، شماره 27، صفحه 5-27
شیخ بهایی، محمدبنحسین (۱۳۷۵)، کلیات اشعار و آثار فارسی شیخ بهائی، مقدمه و شرح حال توسط سعید نفیسی، ترجمه حسن طارمی (آیات احادیث و لغات عربی) و ویراستاری علی کاتبی، (چاپ اول: 1373) تهران: نشر چکامه.
شیواپور، حامد؛ کاملان، محمد صادق (۱۳۹۰)، «صدرالمتألهین و نظریه روح معنا در تفسیر مفردات متشابه قرآن»، خردنامه صدرا، شماره 63 ، 83-102.
طاهری، جعفر و هادی ندیمی (۱۳۹۳)، «بعد پنهان در معماری اسلامی ایران». صفه، 24 (65): 5-24.
فلاحتی، صغری و اسماعیل اشرف (۱۳۹۴)، «بازخوانی نظریۀ نظم عبدالقاهر جرجانی». صحیفهی مبین، مقاله 3، 19(54): 9-26.
محمدی ریشهری، محمد، (۱۳۸۹). میزان الحکمه، جلد پنجم، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر.
مددپور، محمد (۱۳۸۷)، حکمت انسی و زیباییشناسی عرفانی هنر اسلامی، [به سفارش] پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی. تهران: شرکت انتشارات سوره مهر.
مصطفوی، حسن (1388)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم: یبحث عن الاصل الواحد فی کل کلمه، و تطوره، و تطبیقه علی مختلف موارد الاستعمال فی کلماته تعالی، تهران : مرکز نشر آثار العلامه المصطفوی؛ بیروت: دارالکتب العلمیه ،(1430 ق.= 2009 م.)
ملاصدرا (صدرالدین شیرازی)، محمدبنابراهیم (1391)، الشواهد الربوبیه فی المنهاج السلوکیه. ترجمه و تفسیر جواد مصلح، تهران: سروش (انتشارات صدا و سیما)
ملاصدرا (صدرالدین شیرازی)، محمدبن ابراهیم، (۱۳۶۸)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه(اسفار)، 9 ج، قم. مکتبهالمصطفوی، (با استفاده از کتابخانه دیجیتال نور. دسترسی در ۱۱/۴/۹۷:
https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/4012
نوایی، کامبیز، حاجیقاسمی، کامبیز (۱۳۹۰)، خشت و خیال، شرح معماری اسلامی ایران، تهران: دانشگاه شهیدبهشتی.
نجمی، شمس الدین، روستا، جمشید (1390)، «شوق به وصال معشوق و بیزاری جستن از این سرای خاکی»، در نظم و نثر شیخ بهائی (ره)، نثرپژوهی ادب فارسی، شماره 30، 341 – 359.
نصر، سید حسین (۱۳۵۹)، نظر متفکران اسلامی دربارهی طبیعت، تهران: نشر خوارزمی
نقرهکار، عبدالحمید (۱۳۹۴)، برداشتی از حکمت اسلامی در هنر و معماری ، چاپ اول، تهران: کتاب فکر نو.
نیلیپور، رضا.(۱۳۹۱)، «معرفتشناسی و استعارهی مفهومی از دیدگاه زبانشناسی شناختی». در زبان استعاری و استعارههای مفهومی. نوشتهی رضا داوری اردکانی، رضا نیلیپور، علیرضا قائمینیا ، آنتونی جیانجاج و لطفالله یارمحمدی. ۱۳۹۱. تهران: هرمس. ۱۷-۲۹