موضوعات و ملاکات حکم در فقه هنر

نویسنده

استاد درس خارج حوزه علمیه قم

چکیده

‌‌در این نوشتار ابتدا درباره لزوم تغییر نگاه به هنر سخن به میان می‌آید که از شکل صرفاً یک ابزار تجمل به‌صورت یکی از ضرورت‌های حیات اجتماعی امروز درآمده است. سپس با قرار دادن فقه هنر در ذیل فقه اجتماعی (نه فقه فردی)، موضوع و ملاکات این بخش از فقه را متفاوت از موضوع و ملاکات فقه تعبدی می‌داند، به‌گونه‌ای که چون بخش عمده فقه اجتماعی غیرتعبدی است، ملاکات احکام آن هم باید استخراج و بر اساس آن نظر دهی شود.
در ادامه با اشاره به اینکه برخی از عناوین موجود در روایات، به‌صورت استقلالی مدنظر شارع نبوده است و ذیل عنوان دیگری به نام عنوان «مافوق» واقع می‌شده‌اند که موضوعیت دارند؛ غنا، موسیقی و مجسمه‌سازی نیز از همین شمار هستند. به عبارتی غنا و مجسمه‌سازی اگر ذیل عنوان «لهوالحدیث»، «اضلال عن سبیل‌الله»، «قول زور» و ... قرار گیرد، حرام خواهد بود و فی‌نفسه حرمتی ندارد. کما اینکه نی و بربط و مزمار و سایر آلات نوازندگی هم اگر ذیل عنوان «آلات لهو» واقع شود، حرام است و در غیر این‌ٌصورت همین عناوین حکم حرمت ندارند.
هدف از طرح این مباحث، گسترش و تحلیل «روش اجتهاد در فقه هنر» است. در این نوشتار ابتدا لزوم نگاه فقیه به هنر را به‌عنوان ضرورت مطرح و سپس ملاک‌های موجود در فقه هنر را بررسی می­کنیم بعد درباره عناوین مستقل یا عناوینی که زیرمجموعه عنوان دیگری قرار دارند مباحثی را مطرح می­نماییم. به‌مقتضای کار هنری مقاصد گوناگون یا مسئله مزاح و شوخی پیش می­آید لذا فقیه باید در صدور احکام به این نکات توجه کند.

کلیدواژه‌ها

  1.  

              قرآن کریم

    1. ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏، (1404). تحف العقول عن آل الرسول صلى الله علیه و آله، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین‏، چاپ دوم.
    2. امام خمینى، سید روح اللّه‌، (1422). استفتاءات‌، ج 2، چاپ پنجم، قم، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
    3. ایروانى، على بن عبد الحسین نجفى، (1406). حاشیة المکاسب، ج 1، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ اول، 1406 ق.
    4. حکیم، سید محسن طباطبایى، (1416). مستمسک العروة الوثقى، ج 5، قم، مؤسسة دار التفسیر، چاپ اول.
    5. خویى، سید ابو القاسم موسوى، (بی‌تا). مصباح الفقاهة، ج 1، تقریر محمد على توحیدى، بی‌جا، بی‌نا.
    6. دزفولى، مرتضى بن محمد امین انصارى‌، (1411). المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، ج 1، تحقیق محمد جواد رحمتى و سید احمد حسینى‌، قم، منشورات دار الذخائر.
    7. سبزوارى، سید عبد الأعلى، (1413). مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج 5، تصحیح مؤسسه المنار، قم، مؤسسه المنار، چاپ چهارم.
    8. شریف مرتضى، على بن حسین، (1405). رسائل الشریف المرتضى‌‌، ج 1، تصحیح سید مهدى رجائى‌، قم، دار القرآن الکریم‌، چاپ اول.
    9. شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى‌، (1413). المقنعة، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید- رحمة الله علیه‌.

    10.طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1407). تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.

    11.کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب، (1407). الکافی، مصحح على اکبر غفارى‌، دار الکتب الإسلامیة‌، چاپ چهارم.

    نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن، (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، ج ۲۲، تصحیح عباس قوچانى، على آخوندى‌، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم‌.