الهیات هنر
مطالعه تطبیقی نقیضه‌گویی در آثار ادبی و هنری؛ هدف کپی‌رایت یا نقض کپی‌رایت!
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار گروه حقوق مالکیت فکری دانشگاه قم
چکیده
نقیضه یا پارادی یکی از انواع آثار ادبی و هنری پرکاربرد با سابقه دیرینه در جوامع مختلف است. در این نوع آثار که در حوزه‌های گوناگون هنری شامل ادبیات، سینما و موسیقی رواج دارد، اشخاص با اخذ بخش‌های مهم آثار دیگران و ایجاد تغییراتی چند در آن از طریق اضافه کردن عناصر نو و ابتکاری با اهدافی متفاوت از اثر اصلی نظیر نقد یا خنداندن مردم اقدام به خلق اثر اشتقاقی مینمایند. وجود چند ویژگی کپیبرداری از اثر اصلی، تغییر آن و جنبه استهزائی در اثر نقیضه، چالش‌هایی را نسبت به نقض چند حق مادی و معنوی «حق تکثیر اثر»، «حق حرمت اثر» و «حق شهرت اثر» در نظام حقوق مالکیت فکری ایجاد نموده است. گرچه برخی با استناد به استثنائات موجود در قوانین فعلی نظیر استثنای نقد درصدد توجیه مشروعیت خلق پارودی بدون نیاز به کسب اجازه از پدیدآورنده برآمده‌اند. با عنایت به ناکافی بودن و عدم پوشش استثنای نقد نسبت به‌تمامی مصادیق پارودی، اخیراً به‌تدریج قانون‌گذاران بسیاری از کشورهای پیشرفته با استناد به مبانی و دلایلی همچون اصل آزادی بیان، نظریه استفاده منصفانه و لزوم تعادل بین منافع دارنده و عموم مردم، به‌صراحت آن را در زمره استثنائات حقوق مادی قرار داده‌اند. با وجود این قانون‌گذار ایرانی حتی در اصلاحات جدید قانون کپی‌رایت به این مهم نپرداخته است. پیشنهاد نوشتار حاضر تصریح قانون‌گذار ایران به قرار دادن نقیضه در جمع استثنائات حقوق مادی در قانون جدید حقوق مالکیت ادبی و هنری است.
کلیدواژه‌ها
- اخوان ثالث، مهدی، (1374). نقیضه و نقیضه‌سازان، به کوشش ولی‌الله درودیان، تهران, علمی.
- اصلانی، محمدرضا، (1385). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران، کاروان.
- ﺑﺎوﻧﺪﻳﺎن، ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ، (1389). بررسی ماهیت و شیوه‌های طنز در فرهنگ مکتوب ایران، مجموعه مقاله‌های پنجمین همایش پژوهش‌های ادبی تربیت معلم سبزوار.
- بحرالعلومی، فروغ، (1377). فصلنامه سنجش و پژوهش، شماره 13 و 14.
- پاکباز، رویین، (1394). دایرة‌المعارف هنر، چاپ یکم، تهران: فرهنگ معاصر.
- جوادی، حسن، (۱۳۶۵). تقلید مضحک و کنایه طنزآمیز، آینده، سال ۱۲، شماره ۳ و 4.
- داد، سیما، (1375). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، انتشارات مروارید.
- دهخدا، علی اکبر، (1377). لغت نامه، مؤسسه لغت نامه دهخدا و انتشارات دانشگاه تهران.
- رحمانی، هما و سیدی، سید حسین، (1395). نگاهی تازه به تضمین و تطور تاریخی آن در آثار بلاغی عربی و فارسی، نشریه علمی، پژوهشی ادبیات تطبیقی، دانشگاه کرمان، سال 8، شماره 15.
- رز، هربرت جنینگر، (1378). تاریخ ادبیات یونان، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران، امیرکبیر.
- زینب عرب‌نژاد و دیگران، (1395). اصلاح شناسی تطبیقی نقیضه و پارودی، نشریه ادبیات تطبیقی، زمستان 95، شماره 17.
- شفیعیون، سعید، (1386). تزریق نوعی نقیضه هنجارستیزِ طنزآمیز در ادبیات فارسی، ادب پژوهی، شماره 11، ص 85-104.
- شمس، قیس رازی )بی تا(، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح قزوینی و مدرس رضوی، تهران: کتابفروشی تهران.
- صدریان، محمدرضا، (1389). تحلیل تعاریف نقیضه، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش زبان و ادبیات فارسی، پاییز 89، شماره 18.
- فلاح قهرودی غلامعلی، صابری تبریزی، زهرا، (1389). نقیضه و پارودی، متن شناسی ادب فارسی، دوره: 46، شماره،4، ص17 -32.
- قرشی، جمال، صراح اللغه.
- محبتی، مهدی، (1380). بدیع نو، تهران: سخن.
- مرزبان، پرویز، معروف، حبیب، (1380). فرهنگ مصور هنرهای تجسمی، تهران: سروش.
- موسوی گرمارودی، علی، (۱۳۸۰). دگرخند، تهران، انجمن مطالعات ایران معاصر.
- مهدی زاهدی، شیرین شربت زاده، محمد حسین عرفان منش، (1392). حمایت از آثار هنری معاصر در رویه قضایی آمریکا، فصلنامه حقوق پزشکی (ویژه نامه حقوق مالکیت فکری).
- نیکوبخت، ناصر (۱۳۸۰) هجو در شعر فارسی (نقد و برسی شعر هجوی از آغاز تا عصر عبید)، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- همایی، جلال الدین، (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: اهورا.
)