الهیات هنر

پدیده هنری و معیار مواجهه فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر حوزه علمیه قم

چکیده

 
 
 
 
 
این مقاله، معیار بحث فقهی را در مواجهه با هنر بررسی کرده است. نویسنده با تفکیک بحث به سه حوزه «هنرمند»، «مخاطب» و «متن اثر» معیار مواجهه فقهی با هر حوزه را به‏طور جداگانه بحث کرده است.
‏وی در بخش مربوط به آفرینشگر اثر هنری، قصد و نیّت هنرمند را معیار بحث می‌داند و در دو شقّ «هم‏راستا بودن قصد با نوع تأثیر» و «هم‏راستا نبودن قصد با نوع تأثیر» پیش می‌رود. بدین ترتیب در شقّ نخست و با استناد به برخی روایات و سیره معصومان، به احکام استحباب و کراهت (در فروض مختلف) رسیده است؛ اما شقّ دوم را ذیل عناوین تجرّی و انقیاد برده و نتیجه را به قول مختار در عنوان‌های مذکور وانهاده است.
مقاله در بخش مربوط به مخاطبان آثار هنری، نوع تأثیر محصول را معیار بحث قرار داده است و با توجّه به نصوص دینی، شرایط مرجّحیت و ممنوعیت تخاطب با آثار مختلف را مطرح کرده است. همچنین در مصادیقی که شاهد هیچ‏گونه تأثیر دینی و اخلاقی (مثبت یا منفی) نیستیم، چیستی لهو و عدم مصداقیت آن در مطلق سرگرمی و لذّت زیبایی‏شناختی را پیش کشیده و به اباحه بالمعنی الاخص رسیده است.
در انتها و در بخش مربوط به متن اثر هنری نیز مناط حمایت یا ممنوعیت انتشار آثار را با توجّه به تزاحم در شرایط مختلف و زبان خاص هنر (که متفاوت از زبان کتاب و سخنرانی است)، بررسی کرده است و حکم آن را هم مختصّ به حکومت دینی یا اولیاء دین (و نه آحاد مکلّفان) دانسته است.
 
 

کلیدواژه‌ها

ابن ابی جمهور، محمّد، 1405 ق، عوالی اللّئالی، ج 1، قم، دار سیّدالشّهداء.
ابن‏اعثم کوفی، 1372 ش، الفتوح،‌ ترجمه مستوفی هروی، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
ابن شعبه حرّانی، حسن، 1404 ق، تحف العقول، قم، جامعه مدرّسین.
ابن‏منظور، جمال‏الدّین محمّد، 1414 ق، لسان العرب، ج 15، بیروت، دارالفکر للطّباعۀ و النّشر.
اصفهانی، سید ابوالحسن، 1422 ق، وسیلۀ الوصول إلی حقائق الاصول، ج 2، تقریرات سیادتی سبزواری، قم، جامعه مدرّسین.
انصاری، مرتضی، 1415 ق، المکاسب المحرّمه، ج 2، قم، کنگره شیخ اعظم.
حسینی العاملی، سید جواد، بی‏تا، مفتاح الکرامۀ فی شرح قواعد العلامۀ، ج 12، قم، مؤسسۀ النّشر الاسلامی.
حکیم، محمّد سعید، 1428 ق، الکافی فی اصول الفقه، ج 2، بیروت، دار الهلال.
خویی، ابوالقاسم، 1413 ق، مصباح الاصول، ج 2، تقریرات واعظ حسینی، قم، مکتبۀ الدّاوری.
-----------، 1377ش، مصباح‏الفقاهۀ، ج 1، تقریرات توحیدی تبریزی، قم، داوری.
ذهبی، 1413 ق، تاریخ الإسلام،‌ ج 8، بیروت، دار الکتاب العربی.
سیدحسینی، رضا، 1387، مکتب‏های ادبی، ج 1، تهران، انتشارات نگاه.
شریف الرّضی، محمّد بن حسین، 1406 ق، خصائص الأئمه علیهم السّلام، مشهد، آستان قدس.
عراقی، ضیاء الدّین، 1361 ق، نهایۀ الافکار، ج 3، تقریرات محمّد تقی بروجردی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
العروسی، عبد علی، 1415 ق، تفسیر نورالثّقلین، ج 4، قم، اسماعیلیان.
صدوق، محمد بن بابویه، 1378 ق، عیون اخبار الرّضا، ج 2، تهران، نشر جهان.
طبرسی، فضل ‏‎بن حسن، 1417 ق، إعلام الوری، ج 2، قم، آل‏البیت.
فیض کاشانی، محمّد محسن، 1415 ق، تفسیر الصّافی، تهران، مکتبۀ الصّدر.
فیومی، احمد بن محمّد، بی‏تا، المصباح المنیر، ج 2، قم، دار الرّضی.
کاشانی، ملا حبیب‏الله، 1417 ق، ذریعۀ الاستغناء فی تحقیق الغناء، کاشان، مرکز احیاء آثار ملا حبیب‏الله کاشانی.
کانت، ایمانوئل، 1381، نقد قوّه حکم، ترجمه عبدالکریم رشیدیان، تهران، نشر نی.
کشّی، ابو عمرو، 1390 ق، رجال الکشّی، مشهد، دانشگاه مشهد.
کلینی، محمّد بن یعقوب، 1429 ق، الکافی، قم، دارالحدیث.
مجلسی، محمّد باقر، 1421 ق، بحار الانوار، ج 35، بیروت، دار التّعارف.
مفید، محمد بن محمد، 1413 ق، الإرشاد فی معرفۀ حجج الله، ج 1، قم، کنگره شیخ مفید.
الهیات هنر
دوره 1396، شماره 10 - شماره پیاپی 10
ویژه‌نامه فقه هنر
آذر 1397
صفحه 127-146