الهیات هنر
ارتباط پوشاندن صورت پیامبر(ص) در نگارگری ایرانی دوره صفوی با عقاید حروفیه
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 مدیر هنری نشر یارروشن و نشر مسئولیت اجتماعی شرکت
2 هیت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب
3 هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب
چکیده
دوره صفویه درتاریخ ایران دوره اسلامی به لحاظ تحولات سیاسی-اجتماعی ومذهبی از اهمیت خاصی بvخوردار است. این اهمیت با بررسی آثار هنری این دوره دوچندان می‌شود، بخصوص در راستای اهمیت نگاره‌های مذهبی و تصویرگری پیامبر, «انقلاب تصویری» رخ داد و آن پوشیده شدن صورت ایشان برای نخستین بار با پارچه‌ای سفید بود. محققین بیشتر در مورد تاثیرات کلامی-فقهی دراین انقلاب تصویری تمرکز داشته‌اند اما تأثیر برخی مکاتب فکری موردتوجه قرار نگرفته است. آیا رهنمودهای فکری همچون حروفیه رامی‌توان مؤثر و مرتبط با این انقلاب تصویری دانست؟ مکتب فکری حروفیه که توسط فضل‌الله استرآبادی (796-740 ه.ق) درقرن هشتم هجری به وجود آمد وتا عهد شاه‌عباس به حیات خود ادامه داد، برای حروف الفبا تقدس خاصی قائل بودند. آنان معتقد بودند که اسماءو صفات الهی به‌صورت حروف درصورت انسان متجلی می‌شود. به نظر می‌رسد رهنمودهای آنان تأثیر فراوانی در دوره صفویه داشت تا آنجا که این تأثیر را در اشعار شاه اسماعیل اول، مؤسس سلسله صفویه، می‌توان دید. با توجه به اهمیت صورت در اندیشه حروفیان و ارتباط آن با اسماء و صفات الهی بخصوص پیامبر, به‌عنوان تجلی‌گاه صفات الهی، به نظر می‌آید مابین اندیشه آنان و پوشاندن صورت پیامبر, در نگاره‌های دوره صفوی ارتباط مؤثری وجود دارد لذا در این پژوهش تنها به ارتباط افکار حروفیه با پوشاندن صورت پیامبر در نگاره‌های مکاتب تبریز، قزوین-مشهد به منظور بررسی تاثیر اندیشه حروفیه بر این انقلاب تصویری به روش توصیفی-تحلیلی پرداخته‌شده است. به طور حتم دلایل دیگری در این نوع تصویرسازی نقش داشته است که در این مقاله به آن پرداخته نمی شود.
کلیدواژه‌ها
)